Michał Braun: kontrola NIK wykazała liczne nieprawidłowości w NIW-CRSO

27 marca, 2024

Konferencja NIW kontrola NIK

27 marca 2024 roku o godz. 10:00 w sali konferencyjnej Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (NIW-CRSO) w Warszawie, odbyła się konferencja prasowa, dotyczącą wyników kontroli przeprowadzonej przez NIK w NIW – CRSO. Podczas wydarzenia Michał Braun, dyrektor Instytutu oraz Andrzej Rybus-Tołłoczko, jego zastępca, przedstawili wnioski z kontroli, a także plany działań na najbliższe tygodnie.

 

 

Nagranie audio z konferencji:

 

 

 

Władze NIW-CRSO otrzymały Wystąpienie Pokontrolne Najwyższej Izby Kontroli. Wystąpienie NIK jest jednoznacznie krytyczne wobec działań poprzednich władz NIW-CRSO. Kontrola wskazała m.in. na brak rzetelności, zgodności z prawem, celowości i gospodarności. Dyrektor Michał Braun podczas konferencji prasowej zapewnił, że wnioski z kontroli pomogą uzdrowić system grantów dla organizacji pozarządowych. Zapewnił również, że fundusze dla organizacji nie są zagrożone, a sprawy naruszenia prawa zostaną zgłoszone do odpowiednich organów. Podkreślił także, że w wyniku wprowadzonych zmian środki dla organizacji pozarządowych będą rozdzielane bez politycznego klucza na zasadach transparentności i rzetelności.

 

NIK w wystąpieniu pokontrolnym stwierdził: „(…) niektóre z działań Dyrektora NIW, w szczególności w zakresie wyboru do dofinansowania części wniosków oraz w zakresie zatwierdzania rozliczania większości dotacji, były działaniami nielegalnymi. Izba zauważa także, że znaczna część nieprawidłowości, jakie ustalono w ramach niniejszej kontroli, miało charakter stale utrzymujących się dysfunkcji (…). W badanej działalności stwierdzono, że proces oceny wniosków, wyłaniania projektów do dofinansowania, a także ich weryfikacji i rozliczania był nierzetelny, a w niektórych przypadkach niezgodny z prawem, niecelowy lub niegospodarny. (…) Choć NIK podkreśla, iż wspieranie organizacji społecznych, również przez państwo i jego struktury, stanowi jeden z istotnych elementów demokratycznego pańska prawnego, to jednak działanie NIW nie zapewniło pogodzenia tych zadań z wymogami celowego i racjonalnego wydatkowania środków publicznych, wynikającymi z art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych”.

 

NIK zauważa też inne nieprawidłowości w funkcjonowaniu NIW-CRSO: „Komisje konkursowe i panele ekspertów niezgodnie z prawem ustalały oceny wybranych wniosków, poprzez zmianę uprzednio dokonanej przez ekspertów merytorycznych oceny, dodatkowo nie wskazując uzasadnienia doboru wniosków będących przedmiotem dyskusji na panelu lub komisji. (…) NIW nie informował wnioskodawców o przysługującym im prawie do żądania uzasadnienia oceny wniosku (…)”.

 

W dalszej części Wystąpienia pokontrolnego czytamy: „W skrajnym przypadku objawiło się to sytuacją kilkukrotnego dofinansowania trzech organizacji, które miały siedzibę lub prowadziły działalność w jednym lokalu, w bloku mieszkalnym, pomiędzy którymi występowały dodatkowo powiązania osobowe, czego NIW nie identyfikował także, jako czynnika ryzyka na etapie akceptowania rozliczenia projektów”.

 

Najwyższa Izba Kontroli wskazała także, że w badanej działalności NIW-CRSO wystąpiły „przypadki powierzania oceny wniosków osobom, które w danym momencie powierzenia nie były do tego uprawnione”, a sam „Dyrektor NIW nie opracował i nie wdrożył skutecznego systemu, zapewniającego uniknięcie ryzyka powstawania konfliktu interesów, co było działaniem nierzetelnym i nie odpowiadało wymogom celowości. Były przypadki, w których pomimo zgłoszenia konfliktu interesów Wojciech Kaczmarczyk, Dyrektor NIW, kierujący pracami Panelu w dniu 21 lipca 2021 r., dopuścił trzech ekspertów do głosowania nad listą rankingową wniosków pełnych, wśród których znajdowały się wnioski, co do których zgłoszono konflikt interesów. Co więcej nie opracowano i nie wdrożono systemu pozwalającego na dokonywanie weryfikacji i zapewnienia, czy udzielona dotacja została wydatkowana prawidłowo, co w ocenie NIK było działaniem niecelowym i nierzetelnym”.

 

Analiza kontroli NIK wskazuje, że ówczesne władze NIW mogły wpływać na proces oceny i rozliczenia wniosków na każdym etapie:

 

  • W czasie oceny wniosków – dopasowując ekspertów do oceny ofert w niejasnej procedurze, a w przypadku innego zdania władz NIW niż eksperci, zmieniając punktację podczas paneli ekspertów i komisji konkursowych w oparciu o pozaustawowe kryteria.
  • W czasie realizacji projektów – pozwalając wybranym organizacjom na zmiany przeznaczenia środków, o które aplikowały. Jaskrawym przykładem opisanym w wystąpieniu NIK jest sytuacja zgody na zakup lokalu, mimo że we wniosku nie uwzględniono takiego wydatku, lub zgody na rezygnację z części działań opisanych w regulaminie konkursu jako obowiązkowe.
  • Na etapie rozliczania projektów – pozwalając niektórym organizacjom na rozliczenie projektów mimo niespełnienia celów projektu i wskaźników.

W wystąpieniu napisano wprost, że „dowodzi o braku wiedzy Dyrektora NIW na temat realizowanych przez Instytut działań, a także wskazuje na dystrybuowanie środków publicznych w oparciu o nielegalny i nierzetelny proces wyboru ofert, obarczony istotnymi ryzykami korupcjogennymi (…). Powyższe okoliczności wskazują, że Dyrektor NIW nie daje należytej rękojmi prawidłowego procesu oceny i wyboru wniosków przeznaczonych do dofinansowania ze środków publicznych, monitorowania i kontroli realizowanych projektów oraz rozliczenia udzielonego dofinansowania co uzasadnia, ocenę Najwyższej Izby Kontroli, formułowaną na podstawie art. 53 ust. 2 ustawy o NIK, wskazującą na niezasadność zajmowania stanowiska przez Dyrektora NIW”.

 

Warto też podkreślić, że Wojewódzki Sąd Administracyjny wydał w ostatnich tygodniach dwa wyroki unieważniające część wyników konkursów FIO i PROO edycji 2023 w związku ze zmianą wyników oceny ekspertów przez komisje konkursowe w oparciu o pozaustawowe kryteria oceny.

 

Podczas konferencji prasowej Dyrektorzy Michał Braun i Andrzej Rybus-Tołłoczko poinformowali o najpilniejszych działaniach naprawczych, m.in.: braku zgody na zmianę kolejności list rankingowych przez komisje konkursowe i panele eksperckie, wdrożeniu szeregu procedur zapobiegających konfliktowi interesów. Dyrektorzy zaznaczyli również, że zostaną przygotowane wnioski do prokuratury i Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych. Zmienione zostaną procedury pracy komisji konkursowych i paneli eksperckich, zostaną wdrożone szerokie konsultacje, a także opracowane procedury zapobiegania konfliktowi interesów. Rozwiązane zostaną również umowy ze wszystkimi ekspertami oceniającymi wnioski, a wkrótce rozpocznie się ich nowy nabór. W związku z tym, że wśród osób pracujących jako oceniający wnioski są także doświadczeni eksperci, NIW-CRSO zaprosi dotychczasowe osoby do ponownego zapisania się do bazy po przejściu procesu weryfikacji i szkoleń.

 

Pełne Wystąpienie pokontrolne Najwyższej Izby Kontroli (link)