15 września 2017 r. Sejm przyjął ustawę o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Głosami większości posłów izba uchwaliła akt prawny, który tworzy NIW-CRSO. Jak powiedział Wicepremier Piotr Gliński, Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego i inicjator powstania NIW-CRSO: „To jest projekt [ustawy], który wychodzi naprzeciw potrzebom organizacji pozarządowych, na ogół tych słabszych, lokalnych, tych, które dotychczas nie miały odpowiedniego wsparcia także ze strony polskiego państwa”.
20 listopada 2017 r. prof. Piotr Gliński – Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, powołał Wojciecha Kaczmarczyka na stanowisko dyrektora NIW-CRSO.
21 lutego 2018 r. Premier Mateusz Morawiecki wspólnie z wicepremierem Piotrem Glińskim zainaugurował działalność Rady NIW-CRSO.
NIW-CRSO w 2018 r. kontynuował realizację Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskichna lata 2014-2020. W ramach Programu przeprowadzono otwarty konkurs ofert, w wyniku którego wyłonionych zostało 539 ofert dofinansowanych na łączną kwotę niemal 57,6 mln zł.Wsparciem objętych zostało 600 podmiotów. W konkursie w 2018 r. wprowadzono szereg zmian w porównaniu do wcześniejszych edycji:
- Uproszczona została ocena formalna ofert złożonych w konkursie sprowadzająca się do weryfikacji dwóch kryteriów: złożenia oferty w terminie i przez podmiot uprawniony;
- Brak wkładu własnego organizacji przestał być warunkiem wykluczającym udział w konkursie;
- ocena merytoryczna ofert stała się bardziej czytelna(zmniejszono liczbę kryteriów z 26 do 5);
- Wprowadzono czytelny system kryteriów strategicznych, których spełnianie umożliwiło aplikującym organizacjom zwiększenie szans na zdobycie dofinansowania;
- Wprowadzono czytelny system kryteriów strategicznych, których spełnianie umożliwiło aplikującym organizacjom zwiększenie szans na zdobycie dofinansowania;
- Brak wkładu własnego organizacji przestał być warunkiem wykluczającym udział w konkursie;
W wyniku zmian 66% organizacji, które otrzymały dofinansowanie w konkursie to organizacje małe, 61%
jest zarejestrowanych w małych miejscowościach i aż 70% po raz pierwszy otrzymało dofinansowanie z Programu. Inicjatywa FIO aktywnie wpisuje się w działania zmierzające do wyrównywania szans uczestnictwa w życiu publicznym przez mniejsze organizacje i organizacje z dala od Warszawy i dużych ośrodków miejskich.
NIW w 2018 r. realizował ustawowe zadanie prowadzenia wykazu organizacji pożytku publicznego uprawnionych do pozyskiwania środków z 1% odpisu podatku dochodowego od osób fizycznych.
W 2018 r. Instytut zrealizował pierwszy konkurs na dofinansowanie wniosków w ramach Rządowego Programu Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018-2030 ROHiS. Zawarto 7 umów w ramach Konkursu ROHiS 2018 r. na łączną kwotę 31 345 000,00 zł (w tym dotacja w wysokości 16 795 000,00 zł na 2018 r. oraz w wysokości 14 550 000,00 zł na 2019 r.), co stanowi 99,98% zaplanowanej na ten cel kwoty. W tym samym roku NIW rozpoczął przygotowania do realizacji dwóch kolejnych programów rządowych:
- Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO
- Korpusu Solidarności” – Programu Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018-2030.
NIW-CRSO w 2018 r. kontynuował realizację Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020. W ramach Programu przeprowadzono otwarty konkurs ofert, w wyniku którego wyłonionych zostało 539 ofert dofinansowanych na łączną kwotę niemal 57,6 mln zł.Wsparciem objętych zostało 600 podmiotów. W konkursie w 2018 r. wprowadzono szereg zmian w porównaniu do wcześniejszych edycji:
- W Programie Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020: edycja 2019 konkursu, edycja 2020 – Priorytet 1; edycja 2020 – Priorytety 2-4 (przeprowadzenie naboru);
- W Programie Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO: edycja 2019 Priorytet 1a; Priorytet 1b; Priorytet 3; Priorytet 4; edycja 2019 Priorytet 5
W ramach przeprowadzonych konkursów udzielono:
- 562 dotacji w ramach Programu FIO 2014-2020 (203 dotacje w ramach transzy na rok 2019 projektów dwuletnich FIO 2018,
- 236 dotacji w ramach FIO 2019, 23 dotacje w ramach FIO 2020 P1. W ramach FIO 2019 dofinansowanych zostało 97 podmiotów z miejscowości poniżej 50 tys. mieszkańców oraz 126 podmiotów o budżecie niższym niż 100 tys. zł.
- 327 dotacji w Programie Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO.
Działania w ramach programu Korpus Solidarności prowadzone były samodzielnie przez NIW-CRSO oraz we współpracy z partnerami na terenie kraju. W ramach otwartego konkursu ofert wybrano 15 regionalnych (wojewódzkich) partnerów, którzy realizowali działania przewidziane w programie. Dla bezpośrednich adresatów programu (wolontariuszy, koordynatorów wolontariatu, organizatorów i otoczenia wolontariatu) prowadzono działania, których celem było zachęcenie do udziału w programie oraz przygotowanie do wolontariatu długoterminowego.
Wolontariusze brali udział m.in. w spotkaniach informacyjnych, szkoleniach podstawowych i rozwijających, korzystali z porad w zakresie działań wolontariackich, organizowano akcje wolontariackie, które miały na celu popularyzację wolontariatu. Koordynatorzy i organizatorzy wolontariatu uczestniczyli w szkoleniach z zakresu organizacji i zarządzania wolontariatem, w debatach, stażach rozwojowych w doświadczonych placówkach, korzystali z konsultacji w zakresie współpracy z wolontariuszami.
Dla otoczenia wolontariatu w środowiskach lokalnych prowadzono akcje informacyjne, promowano wolontariat długoterminowy, wspierano tworzenie lokalnych koalicji na rzecz wolontariatu. NIW-CRSO zapewnił wsparcie merytoryczne i promocyjne dla partnerów programu, organizował spotkania, szkolenia, pomoc opiekunów w realizacji zadań. Opracowano program edukacyjny nt. programu, przygotowano kadrę trenerską, która prowadzi działania edukacyjne w ramach Korpusu. Współpraca z partnerami rozpoczęła proces tworzenia nieformalnej „sieci współpracy partnerskiej”, która zapewni trwałą strukturę wspierania i rozwoju programu w kolejnych latach.
Podczas zorganizowanego Forum Wolontariatu, dwudniowej konferencji dla organizatorów wolontariatu i wolontariuszy, oficjalnie zainaugurowano rozpoczęcie programu. Przeprowadzono także Forum Wolontariatu Szkolnego, które służyło m.in. wymianie doświadczeń praktyków wolontariatu, określeniu potrzeb środowiska oświatowego w zakresie rozwijania działań społecznych dzieci i młodzieży.
W ramach działań promocyjnych, przeprowadzona została ogólnopolska kampania społeczna pod hasłem „Pomagaj nie raz a cały czas” zachęcająca do udziału w wolontariacie Korpusu Solidarności. Uruchomiono serwis internetowy programu oraz System Obsługi Wolontariatu, który służy m.in. do rejestracji uczestników Korpusu, pozwala na wybór ofert wolontariatu, dokumentowanie działań wolontariuszy i organizatorów wolontariatu. Rozpoczęto prace nad procesem certyfikacji organizacji uczestniczących w programie. Opracowane zostały założenia Karty Wolontariusza, unikalnego programu benefitowego dla członków Korpusu.
NIW-CRSO realizował także zadania ustawowe dotyczące prowadzenia wykazu OPP. Zgodnie z art. 27a 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 688, z późn. zm.) Dyrektor NIW-CRSO opublikował na stronie www.niw.gov.pl/opp/sprawozdania-opp w dniu 14 grudnia 2018 roku wykaz organizacji pożytku publicznego uprawnionych do otrzymania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych za 2018 rok w 2019 roku, w którym było uwzględnionych 8.857 organizacji pożytku publicznego. Począwszy od stycznia 2019 roku wykaz ten był co miesiąc aktualizowany, przy czym w kwietniu dwukrotnie. Dopisywane były do niego organizacje, które w myśl art. 27a ust. 3a ww. ustawy wykazały, że zamieszczenie sprawozdań za 2018 rok nastąpiło bez ich winy albo z przyczyn od nich niezależnych, natomiast usuwane były te organizacje, w stosunku do których wpisana została do Krajowego Rejestru Sądowego informacja o otwarciu likwidacji lub ogłoszenia upadłości, lub które straciły status organizacji pożytku publicznego, lub zostały wykreślone z Krajowego Rejestru Sądowego. Szczegółowe informacje dotyczące liczby organizacji znajdujących się w wykazie w poszczególnych miesiącach zaprezentowane zostały w pkt. 5.2. Dane związane z wykazem i jego aktualizacjami były na bieżąco przekazywane do Ministerstwa Finansów.
W 2020 r. NIW-CRSO przeprowadził otwarte konkursy dotacyjne w ramach następujących programów:
- Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO: edycja 2020 Priorytet 1a; edycja 2020 Priorytet 1b; edycja 2019-2020 Priorytet 2a; edycja 2020 Priorytet 3; edycja 2020 Priorytet 4; edycja 2020 Priorytet 5;
- Programu Wsparcia Doraźnego Organizacji Pozarządowych w zakresie przeciwdziałania skutkom COVID-19;
- Rządowego Programu Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018-2030 (ROHiS);
- Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 20214-2020;
- Programu Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020-2030 (PWRUL).
W przeprowadzonych konkursach wypłacono dotacje w ramach zawartych umów:
- 542 dotacje w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2014-2020 (FIO);
- 483 dotacje w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO;
- 404 dotacje w ramach Programu Wsparcia Doraźnego Organizacji Pozarządowych w zakresie przeciwdziałania skutkom COVID-19;
- 7 dotacji w ramach Rządowego Programu Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018-2030 (ROHiS);
- 38 dotacji w ramach Programu Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020-2030 (PWRUL).
Działania w ramach programu Korpus Solidarności (KS) prowadzone były samodzielnie przez NIW-CRSO oraz we współpracy z partnerami na terenie kraju. W roku 2020 współpracowano z 16 regionalnymi (wojewódzkimi) oraz 7 lokalnymi partnerami, którzy realizowali działania przewidziane w programie.
Dla bezpośrednich adresatów programu (wolontariuszy, koordynatorów wolontariatu, organizatorów i otoczenia wolontariatu) prowadzono działania, których celem było zachęcenie do udziału w programie oraz przygotowanie do wolontariatu długoterminowego. Wolontariusze brali udział m.in. w spotkaniach informacyjnych, szkoleniach podstawowych i rozwijających, korzystali z porad w zakresie działań wolontariackich, organizowano akcje wolontariackie, które miały na celu popularyzację wolontariatu. Koordynatorzy i organizatorzy wolontariatu uczestniczyli w szkoleniach z zakresu organizacji i zarządzania wolontariatem, w debatach, stażach rozwojowych w doświadczonych placówkach, korzystali z konsultacji w zakresie współpracy z wolontariuszami. Dla otoczenia wolontariatu w środowiskach lokalnych prowadzono akcje informacyjne, promowano wolontariat długoterminowy, wspierano tworzenie lokalnych koalicji na rzecz wolontariatu.
NIW-CRSO zapewnił wsparcie merytoryczne i promocyjne dla partnerów programu, organizował spotkania, szkolenia, pomoc opiekunów w realizacji zadań. Kontynuowano realizację programu edukacyjnego, przygotowano kadrę trenerską, która prowadzi działania edukacyjne w ramach Korpusu. Współpraca z partnerami rozpoczęła proces tworzenia nieformalnej „sieci współpracy partnerskiej”, która zapewni trwałą strukturę wspierania i rozwoju programu w kolejnych latach.
Rozwijano funkcjonowanie serwisu internetowego programu oraz Systemu Obsługi Wolontariatu, który służy m.in. do rejestracji uczestników Korpusu, pozwala na wybór ofert wolontariatu, dokumentowanie działań wolontariuszy i organizatorów wolontariatu. Rozpoczęto proces certyfikacji organizacji uczestniczących w programie. Opracowane zostały założenia Karty Wolontariusza, unikalnego programu benefitowego dla członków Korpusu, rozpoczęto proces budowania grupy Ambasadorów Korpusu Solidarności.
NIW-CRSO realizował także zadania ustawowe dotyczące prowadzenia wykazu organizacji pożytku publicznego uprawnionych do otrzymania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Zgodnie z art. 27a ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1057) Dyrektor NIW-CRSO opublikował na stronie www.niw.gov.pl/opp/sprawozdania-opp w dniu 11 grudnia 2019 r. wykaz organizacji pożytku publicznego uprawnionych do otrzymania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych za 2019 rok w 2020 roku, w którym było uwzględnionych 8 798 organizacji pożytku publicznego. Począwszy od stycznia 2020 r. wykaz ten był aktualizowany co miesiąc. Od marca 2020 roku NIW-CRSO funkcjonował w sytuacji pandemii SARS-CoV-2.
W kontekście realizacji zadań związanych z wdrażaniem programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w związku z koniecznością dostosowania formuły realizowanych przez organizacje zadań publicznych oraz na podstawie art. 15zzzzzb ustawy z dnia z dnia 2 marca 2020 r., o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 dofinansowane oferty i wnioski aktualizowano do panującej sytuacji, czego potwierdzeniem były zawierane aneksy do umów dotacyjnych (m.in. w zakresie zmiany formy planowanych działań, ich terminów, przeznaczenia zaoszczędzonych środków w wyniku wprowadzonych zmian).
Z uwagi na sytuację epidemiczną Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego przedłużył o trzy miesiące, tj. z 15 lipca do 15 października 2020 r., termin zamieszczenia przez organizacje pożytku publicznego sprawozdań za 2019 rok w bazie sprawozdań organizacji pożytku publicznego. Ta zmiana terminu nie miała wpływu na terminowe przygotowanie i opublikowanie na stronie NIW-CRSO wykazu organizacji pożytku publicznego uprawnionych do otrzymania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych za 2020 rok w 2021 roku, który został sporządzony na dzień 30 listopada 2020 r. i upubliczniony 15 grudnia 2020 r., gdyż przesunięciu nie uległ termin, tj. do 30 listopada 2020 r., zamieszczenia sprawozdań za 2019 rok w bazie sprawozdań organizacji pożytku publicznego przez organizacje pożytku publicznego, których rok obrotowy był inny niż kalendarzowy.
Działania informacyjno-edukacyjne w NIW-CRSO w 2020 r. uwarunkowane były w znaczącym stopniu sytuacją epidemiczną w kraju. W związku z obostrzeniami zrezygnowano z organizacji części wydarzeń lub dostosowano ich formułę tak, aby organizacja i przebieg były zgodne z obowiązującymi zaleceniami. Działania komunikacyjne prowadzone były z zachowaniem dbałości o jakość merytoryczną przekazywanych informacji oraz o to, by informacje docierały do odpowiednich grup odbiorców w odpowiednim czasie.